Zespół drażliwego jelita (nazywany również IBS, od ang. Irritable Bowel Syndrom) jest opisywany nie jako pojedyncza choroba, ale jako zestaw różnorodnych problemów zdrowotnych, które wpływają na rosnący odsetek populacji na całym globie. To zaburzenie uznaje się za jedno z najbardziej powszechnych schorzeń układu trawiennego. Warto jednak zaznaczyć, że definicja tego zespołu różni się w poszczególnych krajach, a niektóre osoby nawet twierdzą, że termin ten został stworzony sztucznie przez producentów leków i suplementów diety. Takie stwierdzenia mogą być jednak trudne do przyjęcia dla osób, które od wielu lat zmagały się z typowymi symptomami tego zaburzenia.
Wielokrotnie podejmowano próby oficjalnej naukowej charakterystyki zespołu drażliwego jelita, co doprowadziło do różnic w kryteriach diagnozy. Pierwsze definicje tego zaburzenia pochodzą z 1978 roku i były opracowane przez Manninga. Zgodnie z nimi, aby zdiagnozować u pacjenta zespół jelita drażliwego, musiał on prezentować co najmniej dwa z typowych objawów, takich jak wzdęcia, ból podczas wypróżniania lub uczucie niecałkowitego wypróżnienia. Te kryteria diagnozy były modyfikowane wielokrotnie w ciągu kolejnych dekad, co doprowadziło do powstania różnych kategorii, znanych jako kryteria Rzymu I, II, III i IV. Wedle tych różnorodnych definicji, szacuje się, że na skalę światową ten problem może dotyczyć nawet 11% ludności (Canavan i in., 2014). Przykładowo we Francji i Włoszech odsetek ten wynosi poniżej 10%, ale w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przekroczył nawet 20%!
Objawy zespołu jelita drażliwego są opisane w kryteriach Rzymu IV, które zostały sformułowane w 2016 roku. Aby zdiagnozować to zaburzenie, pacjent musi mieć nawracający ból brzucha pojawiający się co najmniej jeden dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące. Ten ból musi być połączony z jednym z następujących symptomów: bólem brzucha podczas wypróżniania, zmiennością częstotliwości wypróżniań lub zmiennością konsystencji lub wyglądu stolca. Inne ważne wskaźniki to nadmierne wydzielanie śluzu widocznego w stolcu, wzdęcia oraz subiektywne odczucia niekomfortu w brzuchu. Osoby dotknięte zespołem jelita drażliwego często doświadczają naprzemiennych epizodów zaparcia i biegunki. Niektóre osoby mogą jednak doświadczać tylko jednego z tych problemów.
Ból związany z tym zespołem jest najczęściej kojarzony ze skurczami i pojawia się zazwyczaj po spożyciu pokarmu lub napoju. Po wizycie w toalecie ból ten może ustępować. Pacjenci z tym zaburzeniem mają również „dobre dni”, kiedy objawy są mniej nasilone lub wręcz nie występują, a także doświadczają okresów nasilenia symptomów. Niestety, nie ma dostępnych testów, które potwierdziłyby obecność zespołu jelita drażliwego, dlatego diagnoza jest stawiana na podstawie objawów, co może prowadzić do pomyłek wynikających z podobieństwa symptomów do innych problemów gastrycznych. Dlatego też pełne badanie gastrologiczne powinno obejmować testy na alergie pokarmowe, kolonoskopię lub USG oraz badanie kału, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny dolegliwości.
Zespół drażliwego jelita jest zaburzeniem nieprecyzyjnie zdefiniowanym i nie znamy jego bezpośredniej przyczyny. Jednakże sugeruje się, że ważną rolę w rozwoju tego zespołu odgrywają nieprawidłowości w kurczeniu się mięśni gładkich kontrolujących perystaltykę jelit. Zbyt silne lub zbyt długie skurcze mogą prowadzić do biegunki i wzdęć, podczas gdy zbyt słabe mogą powodować zaparcia. Innym podejrzanym czynnikiem są zaburzenia nerwów układu pokarmowego, które mogą nieadekwatnie koordynować sygnały przekazywane z mózgu do jelit.
Inne hipotezy dotyczące przyczyn zespołu jelita drażliwego obejmują infekcje układu pokarmowego oraz zmiany w mikroflorze bakteryjnej jelit. Niektórzy naukowcy sugerują również, że stres, zwłaszcza przeżyty we wczesnym dzieciństwie, może być odpowiedzialny za rozwój tego zespołu. Stres jest także uważany za czynnik zaostrzający symptomy tego zaburzenia – wiele osób odczuwa pogorszenie stanu zdrowia w okresach wzmożonych emocji i napięcia. Nieznana jest rola diety w wywoływaniu epizodów jelitowych. Według niektórych źródeł, nasilenie objawów może być skorelowane z konsumpcją takich produktów jak cytrusy, nabiał, pszenica, rośliny strączkowe oraz napoje gazowane. Jednak dla każdej osoby problematycznym składnikiem diety może być inny produkt.
Na zespół jelita drażliwego najczęściej cierpią młode kobiety, ale dotyka on także osób, w rodzinach których występują podobne przypadki, a także ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy nerwica.